Schellak

In India en omringende landen leeft een insect, een boomluis met de naam de kleine lakschildluis (Coccus lacca). In het larvenstadium 'prikt' het insect een gaatje in de takken van de waardplant om zo bij het floëem te komen. Dat floëem moet je zien als de voedingsstoffen die door de bloedvaten van een plant vloeien. Dat insect produceert een natuurlijke afscheiding, een was, bedoeld om dat gaatje in de tak weer af te dichten.
Dat harsachtige afscheidingsproduct noemt men schellak en het heeft nog commerciële waarde ook. Daarom wordt de schellak zorgvuldig van de boomtakken geschraapt en gedroogd. Eventueel wordt het gefilterd door het te verwarmen en door een doek van bijvoorbeeld jute te laten lekken. Schellak wordt verhandeld in tabletten of schilfers in verschillende kleurgradaties van donker (ongezuiverd) tot blond (gezuiverd).

Schellak is een thermoplastisch materiaal, wat betekent dat het zacht wordt bij verwarming. In gesmolten toestand kan schellak vermengd worden met een vulmateriaal en, onder invloed van druk en temperatuur, in een vorm geperst worden. Daar ontdekken we de eerste gebruiksmogelijkheid: de vuurrode lakzegels die vanaf de zestiende eeuw gebruikt werden om documenten te verzegelen. Omdat het de Portugezen waren die als eerste de schellak in Europa invoerden, werd het – heel logisch – alhier ook 'Spaanse was' genoemd. Vóór die tijd werden zegels namelijk bijna altijd vervaardigd van bijenwas. Ook werd het gebruikt in politoer, een oplossing van schellak in alcohol, dat wordt gebruikt voor het aanbrengen van een beschermende, glanzende en heldere laag op houten meubels.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Coccus, heeft een Oudgriekse herkomst: kókkos (κόκκος) betekent 'graankorrel' of 'zaadje'. Het tweede deel, lacca, komt uit het Latijn, waar lacche 'vernis' en 'lak' betekent.
[Lakschildluizen op tak - Image Jeffrey W. Lot]

Een lakschildluis op de juiste plek kan behoorlijk geld opleveren, maar besluit de soort eens naar een andere boomsoort te verhuizen dan kan dit de oogst van bepaalde vruchten behoorlijk schaden. Van prima tot pest is maar een kleine stap.

We denken hier in Europa dat schellak wel tot het verleden zal behoren. Lakzegels worden niet meer gebruikt en onze meubels worden niet meer onderhouden, maar ingeleverd bij de kringloopwinkel. In India is de productie van schellak echter nog steeds zeer belangrijk en miljoenen mensen zijn betrokken bij de oogst van de schellak. De wereldproductie bedraagt jaarlijks zo'n 40,000 ton en dat is dus de afscheiding van miljarden lakschildluizen.

Deze soort produceert ook een sterke rode kleurstof die ooit voor het inkleuren van wol en zijde werd gebruikt. De kleurstof is eigenlijk het hemolymph, het equivalent van bloed bij insecten.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten