Glad parelzaad

Glad parelzaad (Lithospermum officinale) is inheems in vrijwel heel Europa en is een tot een meter hoge, overblijvende kruidachtige plant. Aan een robuuste penwortel ontspringen vaak talrijke stengels. De behaarde rechtopstaande stengels zijn bovenaan sterk vertakt. De bladeren zijn langwerpig en breed met een spitse top. De kelkvormige bloemen zijn maar vijf millimeter lang en zijn roomwit, gelig tot licht fletsgroen gekleurd. De vrucht is een vierdelige splitvrucht met vier kleine glanzende, parelmoerkleurige, licht grijze tot lichtbruine nootjes. En jawel, die nootjes lijken ook een beetje op kleine glimmende pareltjes. Opmerkelijk is dat die nootjes vaak de hele winter door aan de inmiddels verdorde plant blijven zitten.

[Image: Georges Moes]

Het kruid houdt van warmte en de groeiplaatsen hadden vaak als eigenschap dat deze op het zuiden of zuidwesten gericht is. In Nederland en België kun je hem het vaakst in de duinen aantreffen.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Lithospermum, is een combinatiewoord uit het Oudgrieks, waar lithos (λῐ́θος) 'steen' betekent en sperme (σπέρμα) 'zaad'. Samen is dat 'op een steentje lijkend zaad'. Het tweede deel, officinale, is afgeleid van het Latijnse woord officium, wat afgeleid is van officium, wat zoiets betekent als '(plaats voor) officiële zaken'. Het verwaterde later tot het Engelse office ('kantoor').

De wetenschappelijke soortnaam geeft ons al een indruk dat men glad parelkruid in het verleden ingezet heeft als medicinaal kruid. Nadat de hele plant was gedroogd kon er een heerlijke kruidenthee van gezet worden. Dat aftreksel heeft een kalmerende werking op gespannen zenuwen. De rijpe zaden zijn vochtafdrijvend. Tot poeder vermalen zaden worden ingezet als middel tegen blaasstenen en artritis.

Alle delen van de plant bevatten een nog onbekend stofje dat de aanmaak van (in ieder geval) een tweetal gonadotrope hormonen remt. Dat zijn het follikelstimulerend hormoon (FSH) en het luteïniserend hormoon (LH), aangemaakt door de hypofyse in de hersenen. Die hormonen zijn noodzakelijk voor de ontwikkeling en het functioneren van de geslachtsklieren (eierstokken en zaadballen). Met andere woorden: het extract heeft contraceptieve eigenschappen voor zowel man als vrouw.

Een broertje van glad parelzaad met de naam rood parelzaad (Lithospermum erythrorhizon) wordt al vanaf ongeveer het jaar 750 in Japan geteeld ten behoeve van diens wortel. Daaruit kan een rijke paarse kleurstof bereid worden. Het is nogal een bewerkelijke productiemethode, wat de prijs natuurlijk opdreef. Gedurende de Heian Periode (794 tot 1185) was het zelfs bij wet geregeld dat alleen de Keizerin en tot haar gevolg behorende edelvrouwen gewaden mochten dragen die ingekleurd waren met deze kleurstof. Overtreding van de wet betekende de dood. Elders was de kleur paars ook al zo lastig te maken dat deze eeuwenlang was voorbehouden aan koninklijke of kerkelijke gewaden.