Kalmoes

Kalmoes (Acorus calamus) is een rietachtige oeverplant, die vaak wordt aangetroffen in kanalen waar een ondiepe oeverzone plots overgaat in dieper vaarwater. De plant hoort hier van oorsprong helemaal niet thuis, maar is al in de zestiende eeuw min of meer per ongeluk ingevoerd vanuit tropisch Azië. Het is hier een stuk koeler dan daar en het resultaat is dat de plant hier in dit zeeklimaat geen vrucht draagt, maar zich slechts weet voort te planten via de wortelstok of fragmenten daarvan.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Acorus, is afgeleid van het Oudgriekse akoron (ἄκορον), een woord dat 'pupil' betekende. De planten uit deze familie werden ingezet bij de behandeling van ooginfecties. Het tweede deel, calamus, is ook vanuit het Oudgrieks afkomstig, want kalamos (κάλαμος) betekende 'riet'.

Bij beschadiging van de plant verspreidt hij een aromatische zoetige geur. Daardoor wordt hij door het grazende vee gemeden, maar beslist niet door de mens. Die heeft er in de loop der eeuwen aardig wat toepassingen voor gevonden. De aromatische bladeren werden bijvoorbeeld op de vloeren van middeleeuwse kerken neergelegd als voorloper van de moderne luchtverfrisser en insecticide. Onderzoek heeft uitgewezen dat kalmoes inderdaad een stofje bevat dat een antibacteriële werking heeft en dat zou in de toekomst ook best wel handig kunnen te zijn.

Zowel de bladeren als de wortelstok van kalmoes lijken wat psychoactieve effecten te hebben en men meent dat, als er voldoende van opgegeten wordt, je er milde hallucinaties van kunt verwachten. Mensen, die dit wat te nieuwsgierig getest hebben, menen echter dat de plant zo vies en bitter smaakt dat je er nauwelijks enig plezier aan kunt beleven. In kalmoes zit namelijk een essentiële olie, die als belangrijkste component het kankerverwekkende bèta-asarone bevat en dat is bovendien een stof die in grotere hoeveelheden de twaalfvingerige darm aan kan tasten. Mede daarom is het ondertussen in Amerika verboden om kalmoes in voedingsmiddelen, tandpasta’s en parfums toe te passen.

In kleine hoeveelheden wordt kalmoes wordt echter al eeuwenlang min of meer probleemloos gebruikt als lustopwekker, als eetlustopwekker, als rustgever, als spierrelaxant en als middel tegen maag- en darmklachten. Daarom werden en worden extracten van de kalmoes vaak aan wijnen en likeuren toegevoegd. En natuurlijk aan bekende inheemse kruidenbitters, zoals Beerenburg, onze Friese nationale drank (Ús Fryske nasjonaal slokje).