Chinese komkommer

Voor deze aflevering reizen we virtueel naar China, waar we de guālóu (Trichosanthes kirilowii) tegenkomen. In het Engels wordt hij de Chinese cucumber ('Chinese komkommer') of Chinese snake gourd ('Chinese slangenkalebas') genoemd. Laten wij het in het Nederlandse taalgebied maar op Chinese komkommer houden. Overigens wordt met de benaming guālóu ook de nauw verwante soort Trichosanthes rosthornii bedoeld. Twee voor de prijs van één zullen we maar zeggen.

De Chinese komkommer is een bloeiende plant binnen de Cucurbitaceae, een familie waarin de meeste komkommers, pompoenen, meloenen en kalebassen een plekje hebben gevonden. De guālóu is een tropische tot subtropische liaan die zich over de grond een weg baant door het oerwoud.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Trichosanthes, is een combinatiewoord uit het Oudgrieks, waar thríx (θρίξ) 'haar' betekent en ánthos (ἄνθος) 'bloem'. Samen is dat 'harige bloem' en dat klopt. Het tweede deel, kirilowii, eert de Russische botanist Ivan Petrovich Kirilov (1821–1842). Voor de volledigheid verklaar ik ook even het tweede deel van zijn broertje rosthornii. Die soortnaam eert Arthur von Rosthorn (1862-1945), een Oostenrijkse diplomaat en sinoloog.

[Image: Michael Wolff]

 De scheuten, ranken en bladeren van deze soort worden als bladgroente gegeten. Ook de vlezige vruchten zijn eetbaar.

Maar het meest bekend is de guālóu wel omdat hij een prominente plaats inneemt in de Traditionele Chinese Medicijnkast (TCM), een vorm van fytotherapie, waarvan de werking wetenschappelijk gezien uiterst discutabel is.

De knol van deze plant staat in het Mandarijns bekend als tiān huā fěn (天花粉). In de traditionele Chinese geneeskunde wordt gedacht dat het warmte afvoert en vloeistoffen genereert, de longen kan zuiveren en de overtollige warmte kan afvoeren, slijm kan oplossen, en vergiftigingen en pus kan verdrijven. De vrucht zou eveneens warmte verwijderen, de borst vrijmaken, abcessen verminderen en knobbeltjes verdrijven.

Het klinkt allemaal vrij onschuldig, maar er zit een behoorlijk addertje onder het gras. Modern wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de Chinese komkommer een stofje bevat dat men de naam trichosanthine heeft gegeven. De structuur van dat stofje lijkt wat op die van het potentieel dodelijke ricine uit de wonderboon (Ricinus communis) en heeft een zeer schadelijk effect op je nieren[1].

Traditionele Chinese medicijnen hebben dus last van dezelfde kwaal als homeopathie en ayurveda: ze zijn ontstaan in vroeger tijden toen de medische wetenschap nog in de kinderschoenen stond. Zelfs nu zijn er miljoenen mensen in Azië die nog steeds geen toegang hebben tot moderne geneesmiddelen en hun toevlucht zoeken naar dit soort middelen.

[1] Tang et al: Acute renal failure and proximal tubule lesions after trichosanthin injection in rats in Experimental and Molecular Biology – 1997