Grote klit

De grote klit (Arctium lappa) is een tweejarige plant die wel meer dan twee meter hoog kan worden. Deze soort is bij uitstek bewoner van verstoorde plaatsen in de buurt van bebouwing en in de bermen van verkeerswegen. Hij is in het bezit van grote, brede en eironde bladeren. En bloeit met prachtige doorgaans paarsrode bloemen met blauwpaarse helmknoppen. De onderzijde van die bloemen worden ondersteund door haarachtige stroschubben. Na de bloei ontstaan vruchtjes met daarin een nootje. Die nootjes hebben een borstelvormige beharing met een haaknaaldvormig eind. Daardoor blijven die nootjes gemakkelijk aan de vacht (of kleding) van dier (of mens) haken, wat een perfecte strategie is om je nageslacht te verspreiden. De grote klit komt voor in de gematigde streken van Europa en Azië, in Nederland is de soort voornamelijk aan te treffen langs de grote rivieren.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Arctium, is afgeleid van het Oudgriekse arktos (ἄρκτος), wat 'beer' betekent en het harige uiterlijk van de nootjes probeert te beschrijven. Kennelijk lijkt een berenkop op die nootjes. Het tweede deel, lappa, is wat lastiger te herleiden. Uiteindelijk lijkt het afkomstig te te zijn van 'lap', een woord dat ook in het Nederlands zoiets als 'loshangend' kan betekenen. Het verklaart dan de haartjes die zo gemakkelijk door de wind kunnen worden meegevoerd.

De grote klit wortelt met een knoepert van een penwortel, die soms wel een meter lang kan worden. Van de nog jonge plant kan deze wortel worden geoogst en gekookt op tafel worden gezet. Vroeger gebruikte men die wortels hier ook wel, maar dat gebruik is in onbruik geraakt. In Rusland is de wortel nog in gebruik als vervanger van de aardappel, al is dat niet altijd uit luxe. In Oost-Azië is de wortel nog regelmatig op het menu aan te treffen. Men omschrijft de smaak als zoet, mild met een lichte aardse achtergrond.

In de tweede helft van de vorige eeuw kwam de grote klit plots weer in de belangstelling te staan van mensen die meenden macrobiotisch te moeten gaan leven. De wortel bevat inderdaad behoorlijk wat gezonde vezels en aminozuren.

In de volksgeneestkunst werd de gedroogde wortel, onder de interessant klinkende naam Bardanae radix, ingezet als vochtafdrijver, zweetverdrijver en als bloedzuiverend middel. Verder denkt men in China dat de wortel werkt tegen eczeem, maar dat is vreemd omdat die in werkelijkheid juist dermatitis of eczeem kan veroorzaken.

In Europa werd de wortel pas echt op waarde geschat: voordat hop werd ontdekt werd hij wel gebruikt om bier bitter te maken.