Valeriaan

In Nederland groeien en bloeien twee inheemse valeriaansoorten, de kleine valeriaan (Valeriana dioica) en de hier besproken echte valeriaan (Valeriana officinalis). Beide behoren tot de valeriaanfamilie (Valerianaceae), waartoe ook het geslacht veldsla (Valerianella) behoort en waarvan de familieleden tegenwoordig in salades worden verwerkt.

Echte valeriaan is een kruidachtige plant, die opvalt omdat hij een hoge en overblijvende plant is. Deze bloeit slechts korte tijd aan het begin van de zomer met witte tot lichtroze bloemetjes. De meeste mensen vinden de geur van de valeriaan maar onaangenaam, maar op katten heeft diezelfde geur een onweerstaanbaar effect. Men vermoedt dat dit het gevolg is van een stofje met de naam actinidine, dat voor een kat vrijwel dezelfde geur heeft als kattenurine. Geen wonder dat ze zo in de stress raken.

[Foto: treasuremapper.blogspot.com]

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Valeriana, is van Latijnse oorsprong. In de taal van de Romeinen betekende valere in eerste instantie zoiets als ‘ik ben gezond’ of ‘ik ben sterk’. Dat woord kreeg zo langzamerhand een iets andere betekenis en in het oud-Noors werd het valdr ‘leider’ en via het oud-Franse valoir werd het ‘waardig’. Uiteindelijk ontstond uit het Latijnse woord in de 14de eeuw in Frankrijk en Engeland zelfs een voornaam: Vaillant (‘moedig’), een naam die bij sommigen van ons nog herinneringen oproept van het stripverhaal over Prins Valliant. Het tweede deel, officinalis, is ook afkomstig uit het Latijn, waar het woord officium vertaald kan worden als (ruimte voor een) ‘dienst’.

Echte valeriaan wordt natuurlijk al eeuwenlang gebruikt als middel om wat tot rust te komen, waarna de slaap kan toeslaan. Ook zou het enige werking kunnen hebben bij het voorkomen van migraine. Het zijn de wortels waarin de werkzame stoffen zich zouden verbergen. Ondanks jarenlang onderzoek[1] zijn wetenschappers er nog steeds niet precies uit of het echt werkt en welke werkzame stoffen het gewenste rustgevende effect opleveren, maar mogelijk verhoogt valeriaan het niveau van de neurotransmitter GABA in de hersenen.

In de Middeleeuwen werd de tot poeder vermalen wortel ook gebruikt als een specerij en als parfum. Recepten uit Engeland van rond het jaar 1000 nC tonen aan dat valeriaanblaadjes vaak aan salades werd toegevoegd. Vele volkeren in Europa hadden bovendien de gewoonte om de wortel aan hun stoofpotten toe te voegen.

De echte valeriaan is dus niet alleen een rustgevend kruid, maar is ook een behoorlijk vergeten keukenkruid. Het wordt tijd dat we valeriaan zijn rechtmatige plaats in het kruidenrek teruggeven. Wie stuurt als eerste een heerlijk recept in?

[1] Atezaz Saeed et al: Herbal and Dietary Supplements for Treatment of Anxiety Disorders in American Family Physician - 2007