Pandanblad

De pandan (Pandanus amaryllifolius) is een tropische plant, waarvan de bladeren veelvuldig in de keukens van Zuid- en Zuidoost-Azië worden gebruikt. De stamloze pandan kenmerkt zich door lange, mesvormige bladeren. De plant zelf is steriel en zal slechts in hele zeldzame gevallen bloemen dragen. Mede daardoor is de plant ook zeer zeldzaam in het wild. Al sinds mensenheugenis wordt de pandan door stekken vermeerderd. De plant heeft twee verschillende groeivormen. Als je hem zijn gang laat gaan ontwikkelt hij zich tot een kleine palmachtige boom. Als de bladeren voortdurend geoogst worden, dan blijft de pandan een lage struik.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Pandanus, is afkomstig uit het oud-Maleis, waar pandang, zoiets heeft betekend als 'schroefden', een dennenboom die zichzelf als een schroef in de grond boort. Tegenwoordig betekent het woord in het Maleis en Indonesisch 'uitzicht'. Het tweede deel, amaryllifolius, is een combinatiewoord: amarilli- is via het Latijnse amaryllis afgeleid uit de oud-Griekse vorm amarusso (ἀμαρύσσω) wat 'ik schijn' betekent. -folius betekent 'blad'. Samengeklonken moet je het woord dus vertalen als 'glanzend blad'.

In veel Aziatische landen worden pandanbladeren toegevoegd aan rijst. Dan krijg je dus de bekende pandanrijst. Het karakteristieke aroma van pandan is een stofje met de naam 2-acetyl-1-pyrroline. Mocht het woord 'basmatirijst' nu door je hoofd schieten, dan kan ik melden dat pandanbladeren als goedkoop alternatief voor basmati wordt gebruikt in Azië.

De bladeren worden óf droog óf vers gebruikt. In droge vorm is het blad al behoorlijk wat van zijn aroma verloren. In Aziatische winkels worden pandanbladeren daarom vaak ingevroren verkocht. De verse bladeren hebben een wat nootachtige, bloemige geur en smaak. In de keuken van grote delen van zuidelijk Azië worden ze toegevoegd aan rijst, desserts, ijs en cakes. In India worden pandanbladeren soms een tijdje in kokosmelk (klapper) geweekt. De klapper neemt daardoor het aroma van de pandanbladeren over en wordt daarna in gerechten verwerkt. In de Thaise keuken is gemarineerde kip, gewikkeld in pandanbladeren (gai hor bai toey) een favoriet gerecht. Bestel je hetzelfde gerecht in een Thais restaurant in Nederland dan ontdek je echter dat de kok de kip in bananenbladeren heeft gewikkeld.

Van pandanbladeren wordt gedacht dat het ook enkele medische toepassingen heeft. Zo zou het werken tegen koorts, indigestie en flatulentie ('scheten laten'). Verder worden verse pandanbladeren gebruikt als luchtverfrisser in kleine ruimten, zoals auto's .