Herdersthee (of IJzerkruid) [1]

In Nederland kennen we het kruid niet, maar dat betekent beslist niet dat herdersthee, bergthee of ijzerkruid (Sideritis spp.) geen plekje verdient in ons kruidenarsenaal. In het hele kustgebied van de Middellandse Zee en op de Canarische Eilanden groeien een groot aantal sterk op elkaar lijkende varianten. Op Kreta groeien zelfs een stuk of drie, vier verwante soorten die daar collectief malotira worden genoemd.

Gedurende de periode dat Griekenland deel uitmaakte van het machtige Romeinse Rijk kreeg herdersthee zijn hedendaagse Griekse naam: in het Latijn is male 'slecht' en is tirare '(weg)trekken'. Samengevoegd beschrijft het een kruid dat de ziekte uit je lichaam kan wegtrekken.

Het is een rechtopstaande plant die een hoogte van zo'n 60 centimeter kan bereiken. De stelen zijn dicht behaard. Vrijwel alle soorten bloeien met kleine heldergele bloemen. Enkelen, zoals de gewone sideritis (Sideritis romana) op Malta, zijn in het bezit van witte bloemen.

Het kruid groeit hoog in de bergen en het wordt vooral aangetroffen op vochtige bergweiden op hoogtes boven de 1500 meter. Cypriotische herdersthee (Sideritis cyprica), de variant die op Cyprus wordt aangetroffen houdt meer van droge en op het zuiden gerichte kliffen tot een hoogte van zo'n 900 meter.

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Sideritis, komt uit het Grieks waar sidpros (Σίδπρος) 'ijzer' betekent. Het woord betekent zoiets als '(gemaakt van) ijzer'. Laten we voor het tweede deel de meest op Kreta voorkomende soort maar gebruiken, syriaca, wat '(uit) Syrië betekent.

Op basis van modern wetenschappelijk onderzoek werd dit kruid voorlopig ondergebracht bij het geslacht Andoorn (Stachys), waar in ons land ook enkele familieleden hun thuis vinden, zoals de bosandoorn (Stachys sylvatica) en betonie (Stachys officinalis). Bergthee is daardoor ook verwant aan munt.

In heel Griekenland wordt herdersthee toegepast voor de verlichting van de symptomen van verkoudheid of van overmatig tafelen. Het zou zelfs helpen om gevoelens van angst en depressie te verhelpen. De traditionele Griekse manier is om van dit kruid een paar twijgjes in een pot met koud water onder te dompelen. Vervolgens wordt de vloeistof zachtjes aan de kook gebracht zodat alle essentiële oliën aan het kruid worden onttrokken. We hebben het getest en het smaakt heerlijk naar gewone zwarte thee met een zweem van eucalyptus en kamille.

Nu kun je denken dat die Grieken maar wat verzonnen hebben, maar dat is zeker niet het geval. Wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat herdersthee wel degelijk ontstekingsremmende effecten heeft[1]. Nu snap je ook waarom dit vergeten plantje ijzerkruid wordt genoemd: de Grieken hadden ontdekt dat die ontstekingsremmende eigenschappen een goede preventieve behandeling opleverde tegen een ontsteking na een opgelopen wond door ijzeren pijlpunt of zwaard.

[1] Menghini et al: Preliminary evaluation on anti-inflammatory and analgesic effects of Sideritis syriaca L. herba extracts in Journal of Medical Food - 2005