Hartgespan

Hartgespan (Leonurus cardiaca) is een zeldzaam lid van de grote Muntfamilie (Lamiaceae) met vermoedelijk Aziatische voorouders. Ooit was hartgespan befaamd om zijn geneeskrachtige werking en dat is dan ook de reden dat hij in een ver verleden via zuidelijk Europa uiteindelijk in onze contreien terecht is gekomen. Deze plantensoort heeft zelfs de oversteek naar het Amerikaanse continent gemaakt.

Hartgespan heeft een wat vierkante, vaak paarsig gekleurde stengel die bedekt is met kleine haartjes. De plant zal tot een hoogte van maximaal 100 centimeter kunnen uitgroeien. De bladeren zijn diep ingesneden, zijn aan de bovenzijde ietwat behaard, terwijl ze aan de onderzijde grijzig van kleur zijn. Hartgespan bloeit gedurende de maanden juli en augustus met kleine roze dicht opeen staande harige bloemen.

[Foto: Arthur Haines]

Het eerste deel van de wetenschappelijke naam, Leonurus, is een combinatiewoord van het Latijnse leon (‘leeuw’) en het Griekse oura (‘staart’). Samengevoegd betekent het dus ‘leeuwenstaart’ en het probeert de vorm van de plant te beschrijven. Dat die gelijkenis opmerkelijk is blijkt ook uit het feit dat hartgespan in Engelstalige landen ook wel lion's tail of lion's ear wordt genoemd. Het tweede deel, cardiaca, is uiteindelijk terug te voeren tot het Griekse kardia dat ‘hart’ betekent.

Vroedvrouwen gebruikten hartgespan ooit om een aantal problemen op te lossen. Het kruid werd gebruikt als een ontsmettende tonic om de baarmoeder te schonen zodat dodelijke infecties minder zouden voorkomen. Vandaar ook zijn officiële Engelse naam motherwort (‘moederwortel’). Ooit werd hartgespan ook ingezet bij hartritmestoornissen en spijsverteringsklachten. Bovendien werden aftreksels gebruikt bij de wondverzorging. Dat hartgespan ooit als geneeskrachtig kruid werd ingezet wil natuurlijk niet zeggen dat de veronderstelde werking ook echt bestond. Wetenschappelijk onderzoek heeft ondertussen echter uitgewezen dat hartgespan inderdaad een antibacteriële en ontstekingsremmende werking heeft. Bovendien is nu eveneens vastgesteld dat hartgespan rustgevende en bloeddrukverlagende eigenschappen heeft[1].

Hartgespan is, zoals al in de inleiding werd opgemerkt, een zeldzame verschijning. Oudere waarnemingen werden voornamelijk in steden en dorpen gedaan en dat zullen in de meeste gevallen wel afstammelingen van ontsnapte tuinplanten geweest zijn. De plant levert behoorlijk kiemkrachtig zaad en dat kan een verdere verspreiding eenvoudig verklaren. Zelfs op de meeste Waddeneilanden kan hartgespan af en toe worden aangetroffen en de reden daarvan is dat deze plant houdt van zeer stikstofrijke en vaak tevens kalkrijke grond. Maar mocht u hartgespan ooit aantreffen, laat hem dan met rust. De medicijnen van uw arts zijn namelijk veel beter gedoseerd.

[1] Wojtyniak et al: Leonurus cardiaca L. (motherwort): a review of its phytochemistry and pharmacology in Phytotherapy Research - 2013